.

.

به دو دسته تقسیم می‌شود :

1.جمع‌های قیاسی

2.جمع های سماعی(مکسر)

جمع‌های قیاسی در فارسی به دو دسته تقسیم می‌شود:

1.کلماتی که با علائم جمع فارسی، یعنی «‌ها» و «ان» جمع بسته شده است؛

2.کلماتی که با علائم جمع عربی، یعنی «‌‌ات» و «ین» و «و‌ن» جمع بسته شده است.

«ها»

علامت جمع همگانی است؛

یعنی همه کلمات مفرد متداول در فارسی، اعم از اسم، مصدر، اسم مصدر، حاصل مصدر

را می‌توان با «ها» جمع بست.‌

اگر در زبان فارسی تنها همین یک علامت «ها» برای جمع‌بستن وجود داشت، با هیچ مشکلی مواجه نمی‌شدیم؛

زیرا این علامت می‌تواند جانشین اغلب علائم دیگر شود؛ البته در پاره‌ای موارد جانشین‌کردن «ها» به‌جای «ات» مصطلح جایز نیست؛ مثلاً تلفات تلف‌ها، اطلاعات اطلاع‌ها.

تعدادی از جمع‌های متداول در فارسی با «ها» :

مرد‌ها، انسان‌ها، درخت‌ها، حیوان‌ها، خوبی‌ها، گریه‌ها، پریدن‌ها و ….

«ان»

این علامت جمع فارسی، محدودتر از علامت «ها» است و فقط برای جانداران، اعم از حیوانات و رستنی‌ها، تعدادی از اعضای زوج بدن، اسم‌های منسوب، اسم‌های اقوام و ملل و نحل، تعداد کمی از جمادات و تعداد کمی از اسم‌های معنی به‌کار می‌رود؛

برای مثال

1. جانداران :

مردان، زنان، دختران، پسران، شوهران، اسبان، خران، گاوان ، موران.

موش، گربه، خرچنگ، سوسک و … با «ان» جمع بسته نمی شود .آدم و انسان با «ان» جمع بسته نمی‌شود.

 2. نباتات، برای نوع، نه جنس :

درختان، گیاهان.

اجزای رستنی‌ها با «ان» جمع بسته نمی‌شود؛

بنابراین باید گفت :

برگ‌ها، ساقه‌ها، تنه‌ها، شاخه‌ها، ریشه‌ها، میوه‌ها، غنچه‌ها و … .

امروز «ان» درخصوص رستنی‌ها فقط برای جنس به‌کار می‌رود نه نوع؛

بنابراین باید گفت: سروها، بیدها، چنارها .

3. تعدادی از اعضای زوج بدن :

دستان، لبان، چشمان، ابروان، زانوان، گیسوان، انگشتان، بازوان و … .

پاره‌ای از اعضای زوج بدن با «ها» جمع بسته می‌شود :

ناخن‌ها، پاها، گونه‌ها، لب‌ها، پی‌ها، استخوان‌ها .

.

.

✨ ناصرنیکوبخت، مبانی درست‌نویسی زبان فارسی معیار، چ۴، تهران: چشمه، ۱۳۹۳، ص۴۴تا۴۶